Turkiston bayrogʻi

Turkiston bayrog'i
	; Turkiston bayrog'i
Mamlakat	Turkiston
Qabul qilindi	1921-yilda
Bekor qilindi	1924-yilda

Turkiston Milliy Federatsiyasi (keyinchalik Ittifoq) bayrogʻi – Turkiston bayrogʻi yoki Gʻarbiy Turkiston bayrogʻi deb ham ataladi. 1921 -yil sentabr boshlarida „Oʻrta Osiyo musulmonlari milliy demokratik uyushmalari federatsiyasi“ning oʻtkazilgan maxfiy qurultoyida qabul qilingan edi. " – „Jamiyat“ (keyinchalik bu tashkilot „Turkiston milliy ittifoqi“ deb atala boshlandi) Samarqandda. Bu bayroq shimolda Volga boʻyidan janubda Janubiy Turkistongacha, gʻarbda Kaspiy dengizining sharqiy qirgʻoqlaridan Sharqiy Turkiston hududlarni oʻz ichiga olganTurkiston davlatining rasmiy bayrogʻiga aylanadi deb taxmin qilingan edi. sharqda^[1].

„Turkiston milliy ittifoqi“tashkilot tugatilgandan soʻng, bayroq maʼlum darajada bosmachilar harakati – „Oʻrta Osiyo xalqlarining Sovet hokimiyatiga qarshi milliy ozodlik harakati“ tomonidan oʻzlarining harakatdagi bayrogʻi sifatida ishlatilgan^[2]. SSSRda mafkurachilari bu bayroq panturkistik deb tan olingan va ishlatish taqiqlangan. U SSSRdan tashqarida chet davlatlarda turli Turkiston va Oʻrta Osiyo tashkilotlari hamda Oʻrta Osiyoning Sovet Ittifoqidan mustaqil boʻlishini himoya qilgan faollar tomonidan qoʻllanila boshlandi. 1980-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab (qarang. Qayta qurish maqolasi)^[3], bu bayroq SSSRning oʻzida, faqat Sovet Oʻrta Osiyosida, asosan Oʻzbekiston SSRda, cheklangan ravishda Qozogʻiston SSR, Qirgʻiziston SSR, Turkman SSR va Tojikiston SSRda, turli tashkilotlar, partiyalar va partiyalar tomonidan ochiq qoʻllanilgan. Faollar tomonidan Sovet hukumatiga qarshi kurash timsoli sifatida Markaziy Osiyo mustaqilligi, demokratik islohotlar, soʻz va matbuot erkinligi, diniy eʼtiqod erkinligi uchun kurashgan, lekin ayni paytda dunyoviylikka amal qilgan, milliy tillarni tan olish misoli sifatida tan olinishi masalasidagi ishlarning timsoli boʻlib kelgan.

Tarixi

1921 yilning yoz oylarida Buxoroda „Turkiston milliy federatsiyasi“ tuzildi. Mazkur tashkilotga Zaki Validiy rais boʻlgan edi. „Turkiston milliy federatsiyasi“ ayni oʻsha vaqtlarda hududi Turkiston ASSR, Qirgʻiziston ASSR, Buxoro MSSR va Xorazm MSSR davlatlari mavjud boʻlgan Turkistonning mustaqil boʻlish talabini ilgari surgan edi. „Turkiston milliy federatsiyasi“ shuningdek, Turkiston demokratik respublikasi va parlamenti, milliy armiya tashkil etish, mintaqa xalqlariga oʻz ona tillarida zamonaviy dunyoviy taʼlimni joriy etish, din va eʼtiqodda toʻliq erkinlik berish, unga aralashmaslik tarafdori edi. davlatning siyosiy hayoti (sekulyarizm). 1921-yil 2-avgustdan 5-avgustgacha Turkiston Milliy federatsiyasining birinchi qurultoyi yashirincha boʻlib oʻtdi va unda „Oʻrta Osiyo musulmonlari milliy demokratik uyushmalari federatsiyasi“ deb nomlangan – „Jamiat“ tuzildi.

1921-yil 5—7-sentabr kunlari Samarqandda boʻlib oʻtgan tashkilotning navbatdagi yashirin kengashida tashkilotning nizomi qabul qilindi va kelajakda tuziladigan Turkiston davlati bayrogʻi yigʻilganlar tomonidan tasdiqlandi. 1922 -yil 18—20-sentabrda tashkilotning navbatdagi yashirin majlisida bu gal Toshkentda „Oʻrta Osiyo musulmonlari milliy demokratik uyushmalari federatsiyasi“ deb nomlangan – „Jamiyat“ nomi „Turkiston milliy ittifoqi“ deb oʻzgartirildi. Uning maqsadi Buxoro NSR – shimolda Boshqirdiston va Tataristondan janubda Shimoliy Afgʻoniston amirligiga qadar (Janubiy Turkiston maqolasiga qarang), Gʻarbda Kaspiy dengizi, sharqda Sharqiy Turkiston hududlarigacha choʻzilgan mustaqil demokratik „Turkiy Respublikasi“ni tashkil etish edi. Keyinchalik tashkilot, asosan, panturkizm tashkiloti sifatida ayblanib, unga qarshi har tomonlama kurash olib borgan sovet va shoʻroparast kuchlarning qarshiligi tufayli tegishli yordam olmadi va keyinchalik tashkilot tugatilganini tashkilotning aʼzolari eʼlon qildi. 1924 -yilda Turkistonning milliy-hududiy chegaralanishi SSSRda, Oʻzbekiston SSR tarkibida Oʻzbekiston SSR, Tojikiston ASSR, Turkmaniston SSR, shuningdek Qirgʻiziston ASSR va Qora-Qirgʻiz avtonom okrugi oʻz ichiga olgan davlatlar tashkil etildi. Turkistonning hududlarining bir qismi RSFSRning bir qismi tashkil topdi.

Tavsif

Professor V.Trembitskiyning fikricha, bayroqning ranglari alohida maʼnoga ega edi. Bayroq asosan 3 ta rangdan iborat hisoblanadi. Bular – qizil, oq va toʻq sariq boʻlib, ular uchta turkiy turkiy davlatlarning ramzlari edi. Bayroq 9 ta oʻzgaruvchan chiziqdan iborat, 5 ta qizil va 4 ta oq chiziqdan iborat boʻlib, toʻq sariq rangli toʻrtburchaklar ustunda joylashgan (2 ta yuqori va 2 ta pastki chiziqlar oʻrtasidagi chiziqlar), uning ichida oq yarim oy va besh qirrali yulduz mavjud. Bu bayroqlarning ayrim turli koʻrinishlarida toʻrt tomondan mato yupqa koʻk hoshiya bilan aylantirib oʻralgan boʻlib, Turkistonning islom dini 8 asrgacha kirib kelgan davrni (yaʼni zardushtiylik, nestoriylar, tengriylik va buddaviylik dinlari mavjud boʻlgan davrlarni) va unga tegishliligini bildiradi. Xalqlariga turkiy – moʻgʻul va eron – oriy irqlariga mansub xalqlar kiradi. Toʻqqizta qizil va oq chiziq Turkiston hududida mavjud boʻlgan tarixiy davlatlarni ifodalagan. Bular: Qozoqlarning Katta, Oʻrta va Kichik yuzlari , Xiva xonligi (Xorazm davlati), Qoʻqon xonligi, Buxoro amirligi, Hirot xonligi, Qashqar xonligi va Turkman xonliklari. Shuningdek, toʻqqizta chiziq Turkistonda yashovchi 9 ta asosiy mahalliy xalqni: qozoqlar, qoraqalpoqlar, qirgʻizlar, pomir xalqlari, tojiklar, turkmanlar, oʻzbeklar, uygʻurlar va „mamlakatda yashovchi turklarning boshqa toʻrtta kichik guruhi“ni bildiradi. Qizil rang qirgʻiz va qozoqlar, qipchoqlar, oʻgʻuzlar va temuriylar davlatining qadimiy bayroqlarida ham qoʻllangan. Shuningdek, qizil rang oʻsha davrda mavjud boʻlgan boshqa turkiy musulmon davlatlari bayrogʻiga oʻxshardi, toʻq sariq rang esa Turkiston hududidagi uygʻur davlatlari va islomgacha boʻlgan (zardushtiylik, tengriyan, buddist va nestoriylar) davlatlarning tarixiga borib taqaladi^[2]. Oq rang, shuningdek qadimgi moʻgʻul davlatlarining mashhur vakillari: Ilxonlar, Oltin Oʻrda va Moʻgʻullar imperiyasi orasida oq bayroqli qadimiy bayroqlar anʼanasini ham ifodalagan.

Qarab chiqish uchun

Sharqiy Turkiston bayrogʻi
Turkiston Muxtoriyati bayrogʻi
Buxoro amirligi bayrogʻi
Xiva xonligi bayrogʻi

Adabiyotlar, manbalar va havolalar

Prof. V. Trembicky, Sovet hokimiyati ostidagi rus boʻlmagan xalqlarning bayroqlari, Bayroq xabarnomasi VIII: 3, Lexington, 1969, bet. 122-124
Russian Centre of Vexillology and Heraldry. {{{editor}}}: „Turkiston“ (ru). «Вексиллография» — vexillographia.ru (2019-yil 15-fevral).

↑ https://daryo.uz/2019/11/18/ozbekiston-nomli-davlat-bayrogi-shu-vaqtgacha-sakkiz-marta-ozgargan-hozirgisi-eng-chiroylisi/
↑ ^2,0 ^2,1 K u tu b x o n ash u n o slik, arxivshunoslik, kitobshunoslik: nazriyasi va tarix i / E rkin A x u n ja n o v ; O 'z R O liy v a o ʻrta m ax su s ta ’lim v azirlig i. -T. : „ T a fa k k u r-B o 'sto n i“ , 2011. 52 0 b.
↑ https://peskiadmin.ru/uz/kakovy-rezultaty-perestroiki-i-ee-posledstviya-perestroika-m-s-gorbacheva-ekonomicheskie-reformy.html

[1] ttps://daryo.uz/2019/11/18/ozbekiston-nomli-davlat-bayrogi-shu-vaqtgacha-sakkiz-marta-ozgargan-hozirgisi-eng-chiroylisi/

[:0-2] 2,0 ^2,1 K u tu b x o n ash u n o slik, arxivshunoslik, kitobshunoslik: nazriyasi va tarix i / E rkin A x u n ja n o v ; O 'z R O liy v a o ʻrta m ax su s ta ’lim v azirlig i. -T. : „ T a fa k k u r-B o 'sto n i“ , 2011. 52 0 b.

[3] ttps://peskiadmin.ru/uz/kakovy-rezultaty-perestroiki-i-ee-posledstviya-perestroika-m-s-gorbacheva-ekonomicheskie-reformy.html

[1]

[2]

[3]